اشاره؛ علت اصلی گسترش تشیع در ایران را باید ارتباط معنوی ایرانیان با اهل بیت علیهم السلام و مسائلی چون رفتار عادلانه امیرمؤمنان(ع) با موالی و ایرانیان تازه مسلمان دانست. عامل دیگر گسترش تشیع، حضور امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) و دیگر فرزندان امام کاظم(ع) در ایران و حضور سادات در ایران به علت علاقه ایرانیان به اهل بیت(ع) است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آنچه در بالا آمده است، برشی از کتاب «تاریخ تشیع در ایران» نوشته حجت الاسلام غلامحسن محرمی استادیار گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می باشد که از سوی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه، توسط نشر حوزه و با پشتیبانی دبیرخانه حمایت از طرح های پژوهشی معاونت پژوهش حوزه به چاپ رسیده که در آن پس از مفهوم شناسی شیعه، مراحل شکل گیری این مذهب اسلامی و ارتباط آن با ایرانیان تبیین شده است.
شیعه، یعنی پیرو و به یاران امام علی(ع) اطلاق می گردد
نویسنده کتاب «تاریخ تشیع در ایران» می گوید: واژه شیعه از ریشه شَیَع و به معنای فرقه، حزب، گروه، امت، دوستان و همراهان و پیروی کردن فردی یا گروهی از فرد یا گروهی دیگر است. این واژه همچنین به معنای پیرو، طرفدار و گروهی که اعضای آن بر موضوعی یک سخن شده و بیشتر بر یاران و پیروان امام علی علیه السلام اطلاق می گردد.
مؤلف سپس دیدگاه های مختلف درباره آغاز تشیع را مطرح کرده و به تبیین تشیع ایرانیان تا پیش از حکومت صفویه می پردازد. در این کتاب موالی که غیرعرب های ساکن در سرزمین های عربی بوده اند به عنوان اولین شیعیان ایرانی معرفی شده اند. در این کتاب آمده است: حضرت علی(ع) از کارگزارانش می خواست تا نسبت به موالی، مهربان بوده و از ظلم و ستم به آن ها بپرهیزد؛ ایشان بیت المال را بین مردم به طور مساوی تقسیم می کرد و بین موالیان و عرب ها فرقی نمی گذاشت. از دیدگاه امام علی(ع) تمام انسان ها اعهم از عرب و عجم، سیاه و سفید یکسان بوده و فرزندان اسماعیل بر فرزندان اسحاق کوچک ترین برتری نداشتند.
حجت الاسلام محرمی در ادامه وقایعی همچون مهاجرت شیعیان کوفه به ایران، تبلیغات عباسیان، مهاجرت سادات به ایران، هجرت امام رضا(ع) به ایران و حضور وکلای ائمه اطهار در ایران را در کتاب «تاریخ تشیع در ایران» تشریح می کند.
در این کتاب تأثیر حکومت های پیش از صفویه همچون علویان طبرستان، صفاریان، آل بویه، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول، تیموریان، اسپهدان، باوندیان، سربداران، مرعشیان، آل کیا و ترکمانان در تشیع ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته است.
آل بویه، از عوامل اولیه تقویت و گسترش شیعه در ری
در بخشی از این کتاب آمده است: آل بویه کتابخانه بزرگی را به کمک وزیران شیعی مذهب خود در ری برپا کردند و آن گونه که از نامه سلطان محمود غزنوی به خلیفه عباسی می توان دریافت، بیشتر این کتاب ها درباره کلام و عقاید شیعه بوده است که خود، نمونه ای از تلاش آل بویه در تقویت و گسترش شیعه در ری به شمار می رود.
قم، خراسان، اهواز، منطقه جبل، آوه، کاشان، ری، استرآباد، اصفهان، قزوین، جرجان قدیم و آذربایجان به عنوان سکونت گاه های شیعی در ایران پیش از صفویه در کتاب «تاریخ تشیع در ایران» معرفی شده است.
در فصل آخر این کتاب حکومت صفویه و نقش آن در گسترش مذهب تشیع مورد بررسی قرار گرفته و اساساً صفویان را سلسله ای از سلاطین حاکم بر ایران معرفی می کند که جدّ بزرگ آنان شیخ صفی الدین اردبیلی از مشایخ صوفیه در زمان ایلخانان مغول بوده است.
شیخ صفی، فردی دارای زهد، تقوا، شجاعت و مجاهدت بوده است
در کتاب «تاریخ تشیع در ایران» شیخ صفی الدین اردبیلی فردی دارای زهد، تقوا، شجاعت، مجاهدت و اعتماد به نفس معرفی شده است. همچنین نویسنده آورده است: درباره عقاید مذهبی شیخ صفی الدین اردبیلی سخن بسیار است؛ آنچه مسلم است، از زمان شیخ صفی الدین اردبیلی که هم زمان با ایلخانیان می زیسته، تا زمان شاه اسماعیل، وضع مذهبی سیاسی جامعه ایران در مرحله تسامح و آشتی مذهبی میان تسنن و تشیع، آن هم در مسیری متمایل به تشیع قرار داشته است.
فراهم آمدن موقعیت مناسب برای ترویج مذهب اثنی عشری در دوران صفویه
مؤلف این کتاب در پایان موقعیت های سیاسی و اجتماعی فراهم آمده برای متولیان دین و مذهب شیعه در دوران حکومت صفوی را برشمرده و ترویج احکام اسلام در جامعه، ترویج مذهب تشیع اثنی عشری، تصدی برخی از اختیارات حکومتی در امور قضایی و اموال عمومی، جلوگیری از گسترش صوفی گری، کوشش در جهت اصلاح نظام حکومتی و حاکمان سیاسی و تمرکز در تصمیم گیری در امور مذهبی را از مهمترین این فرصت ها و ظرفیت ها دانسته است.
گفتنی است: کتاب تک جلدی «تاریخ تشیع در ایران» در سه فصل و ۱۷۲ صفحه به قلم حجت الاسلام غلامحسن محرمی و از سوی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه، در قطع رقعی توسط نشر حوزه و با پشتیبانی دبیرخانه حمایت از طرح های پژوهشی معاونت پژوهش حوزه در سال ۱۴۰۱ به چاپ رسیده و سعی بر آن داشته به شبهات مرتبط با موضوع گسترش تشیع در ایران پاسخ علمی و مستند دهد.
